ПУШТАЛАРГА ҲАЖМИЙ ИШЛОВ БЕРАДИГАН ҚУРИЛМА
Ҳозирги пайтда чигит экишдан олдин пушталарга ишлов бериш чопиқ тракторларига ўрнатилган осма тишли тирмалар воситасида амалга ошириб келинмоқда. Аммо улар пушталарга уларнинг бутун профили бўйича тўлиқ ишлов берилишини таъминламайди. Натижада, пушталарнинг ёнбағирлари ва эгатларида тупроқдаги намнинг сақланишини таъминловчи майин қатлам ҳосил бўлмайди ва униб чиқаётган бегона ўтлар тўлиқ йўқотилмайди. Бу эса пушталарни бегона ўтлар босиб кетиши ҳамда тупроқдаги намнинг йўқотилишига олиб келади. Бундан ташқари тишли тирмаларни қўллаш пушта профилининг қисман бузилиши, айниқса баландлигининг сезиларли даражада камайишига олиб келади. Бу чигитнинг бир текис униб чиқишига, ғўза ниҳолларининг ривожланишига ва пахта ҳосилдорлигига путур етказади.
Ўтказилган таҳлилларни кўрсатишича, пушталарга ишлов беришда тупроқнинг уваланиш даражасини ошириш, бегона ўтларни йўқотиш ҳамда ёнилғи сарфи, меҳнат ва бошқа харажатларни камайтириш учун пушталарга уларнинг бутун профили бўйича, яъни эгатлари туби, ёнбағирлари ва тепаларига ишлов берилишини таъминловчи қурилмани қўллаб эришиш мумкин.
Қишлоқ хўжалигини механизациялаш илмий-тадқиқот институти олимлари томонидан қишлоқ хўжалиги экинларини пушталарда етиштириш билан шуғулланадиган деҳқонлар учун энергия ва ресурстежамкор техника воситаси, яъни пушталарга ҳажмий ишлов берадиган қурилма яратилди. Ушбу механизм экинларни пушталарда етиштиришда юқори самара беради.
Пушталарга ҳажмий ишлов берадиган қурилманинг тузилиши ва ишлаш принципи: Техник янгилиги № FAP 00753, № FAP 00888, № FAP 01071 ҳамда сонли фойдали моделларга ҳамда № IAP 05829 рақамли ихтирога патентлар билан ҳимояланган қурилма қуйидаги технологик жараёнларни бажаришга мўлжалланган - кузда ўғитланган ва шудгорлаган, сўнг шудгор юзасига тирма, мола ва чизел-култиваторлар билан ишлов берилган, кейин пушталар олинган далаларни эрта баҳорда экишдан олдин ҳажмий, яъни уларнинг бутун профили бўйича тўлиқ ишлов беради.
Қурилма рама ва пушталарнинг эгатларига 8-10 см чуқурликда ишлов берадиган исканасимон юмшаткич, ёнбағирлари ва тепаларига 4-6 см чуқурликда ишлов берадиган ротацион ва тишли юмшаткичлардан ташкил топган (1-расм).
Ишлаб чиқилган қурилманинг исканасимон юмшаткичлари рамага маҳкам (қўзғалмас) ўрнатилган, ротацион ва тишли юмшаткичлари эса мос равишда тортқи ва параллелограмм механизм воситасида шарнирли уланган.
1-расм. Пушталарга ҳажмий ишлов берадиган қурилманинг конструктив схемаси
1-рама; 2-осиш қурилмаси; 3-исканасимон юмшаткич; 4-тортқи; 5-ротацион юмшаткич; 6-пружина; 7- йўналтиргич; 8-параллелограмм механизм; 9-тишли юшматкич
Пушталарга ҳажмий ишлов берадиган қурилма қуйидагича ишлайди: ҳаракат давомида қурилманинг исканасимон юмшаткичлари пушталар эгатлари, ротацион юмшаткичлари уларнинг ёнбағирлари, тишли юмшаткичлари эса пушталар тепасига ишлов беради. Натижада пушталарнинг тепаси, ёнбағирлари ва эгатларидаги бегона ўтлар тўла йўқотилиб, уларнинг бутун профили бўйича тупроқдаги намни сақловчи майин қатлам ҳосил қилинади.
Пушталарга ҳажмий ишлов берадиган қурилма 0,9-1,4 классдаги тракторлар (ТТЗ-60, ТТЗ-80.11, МТЗ-80Х) билан агрегатланади, иш тезлиги – 7,0-9,0 км/соат, қамров кенглиги – 3,6 м, ишлов бериш чуқурлиги: пушта эгатларига – 8-10 см; пушта ёнбағирлари ва устига – 4-6 см., габарит ўлчамлари: узунлиги – 1120 мм; кенглиги – 4000 мм; баландлиги – 1100 мм., иш унуми – 2,6-3,2 га/соат, массаси – 545 кг.
Пушталарга ҳажмий ишлов берадиган қурилманинг дала синовлари натижалари: қурилманинг дала синовлари ҚХМИТИ тажриба хўжалиги, Тошкент вилояти Қуйи Чирчиқ тумани ҳамда Наманган вилояти Поп ва Уйчи туманлари фермер хўжаликларида ўтказилди. Шу билан биргаликда тадқиқотлар натижалари пушталарга ишлов берадиган қурилманинг саноат нусхасини ишлаб чиқариш ва давлат қабул синовларини ўтказиш учун “BMKB-Agromash” АЖ га топширилган.
Ишлаб чиқилган пушталарга ҳажмий ишлов берадиган қурилма синовларининг натижалари
Пушталарга ҳажмий ишлов берадиган қурилманинг афзалликлари:
1. Қурилманинг бир ўтишида пушталарнинг эгатлари туби, ёнбағирлари ва тепаларини сифатли юмшатиб, бегона ўтларни тўлиқ йўқотиш, уларнинг юзасида майин тупроқ қатламини ҳосил қилиб кетади. Бунда пушта эгатларига исканасимон юмшаткичлар билан, ёнбағирларига ротацион юмшаткичлар билан, тепасига эса тишли юмшаткичлар билан ишлов бериб, иш сифатини ошириш ҳамда сарф-харажатларни камайтириш имконини яратади;
2. Ишлаб чиқилган пушталарга ҳажмий ишлов берадиган қурилманинг иш кўрсаткичлари агротехника талабларига тўлиқ жавоб беради ва уни пушта олинган далаларни экишга тайёрлашда қўллаш амалдаги техника воситаларига нисбатан пушталарга ишлов бериш учун сарфланадиган харажатларни камайтириш имконини беради;
3. Таклиф этилаётган қурилмани қўллаш натижасида пушталарга ишлов беришда ёнилғи сарфи 1,57 мартага ва фойдаланишдаги харажатлар 40,8 фоизга камаяди.
Қишлоқ хўжалигини механизациялаш ИТИ (ҚХМИТИ)
А.Тўхтақўзиев – т.ф.д., профессор, лаборатория раҳбари
Х.Ғ.Абдулхаев – PhD, докторант
Маълумот киритилган сана: 21.04.2020